Het dopamine beloningssysteem staat niet op zichzelf. Dit systeem is mede afhankelijk van endorfine.
De primaire functie van endorfine is pijndemping, prikkeldemping en euforie. Als endorfine aangemaakt wordt, dan voel je minder pijn. Endorfines worden onder andere geproduceerd tijdens lichamelijke inspanning, opwinding, pijn, pittig en zoet eten en uitingen van liefde. Als endorfine niet goed werkt, dan worden prikkels niet of onvoldoende gedempt en komen ze extra hard binnen. Een niet goed werkend endorfinesysteem verklaart daarmee de hooggevoeligheid van mensen met AD(H)D. Dit geldt voor alle zintuigen. Geluiden, aanraking, maar ook visuele prikkels zoals een druk ingericht klaslokaal kan al snel te veel zijn. De reactie hierop kan verschillen. De ene persoon wordt hyperactief om de prikkels van buitenaf te overstemmen. De ander trekt zich juist terug.
Endorfine werkt in op opioide receptoren. Als opioide receptoren geactiveerd worden, dan voel je je tevreden. Omdat endorfine onder andere vrijkomt wanneer je actief bezig met een taak, maakt dit stofje net als dopamine onderdeel uit van het beloningssysteem. Maar waar dopamine vooral actief wordt bij het vooruitzicht van het afronden van een taak of het afgerond hebben van een taak (resultaatgericht bezig zijn), is endorfine vooral actief tijdens het uitvoeren van de taak zelf (procesgericht bezig zijn). Activiteiten waar niet direct een beloning aan vast zit, zoals bijvoorbeeld gitaarspelen, mediteren of zonder besef van tijd en afstand een rondjehardlopen, leveren vooral endorfine op. Deze activiteiten geven een gevoel van ontspanning en voldoening.
Helaas ervaren veel mensen met ADHD dit gevoel van ontspanning en voldoening veel minder vaak. Bij hen zijn een deel van de endorfine receptoren resistent geworden. Er wordt wel endorfine aangemaakt, maar de receptoren zijn er ongevoelig voor. Je ervaart meer onrust en haalt te weinig voldoening uit het uitvoeren van taken. Niemand vindt het leuk om de afwas te doen, maar voor iemand zonder ADHD zijn er nog wel voldoende endorfine receptoren die er zorgen voor voldoening. Daarnaast is er natuurlijk het vooruitzicht van een schone vaat en een leeg aanrecht, maar dat heeft dan weer te maken met hoe het dopamine systeem werkt (een beloning in het vooruitzicht).
Naast dat de endorfine receptoren resistent kunnen worden, kunnen ze ook verminderen in aantal. Dit proces van verminderen heet down regulatie. In dit stadium is het nog moeilijker om voldoening en plezier te halen uit activiteiten.
Waar motivatie en voldoening voor ADHD’ers het belangrijkste gemis is, zijn er ook nog andere herkenbare symptomen:
- Overgevoelig voor geluid
- Behoefte aan bevestiging van anderen
- Moeite met veranderingen
- Fysieke pijn en/of spanningen in het lichaam bij emotionele afwijzing
- Neiging snel verslaafd te zijn aan middelen en/of gedrag
- Overgevoelig voor bepaalde geuren
- Snel emotioneel tijdens het kijken naar een film
- Allergische aandoeningen (bv. voedingsallergieën – astma – hooikoorts)
- Gevoel dat het leven voorbij gaat zonder er vat op te hebben
- Moeite met het ontvangen van complimenten
- Overgevoelig voor aanrakingen (bv. binnen een relationele context)
- Moeite met genieten en/of plezier ervaren
- Conflicten uit de weg gaan
- Angstig
- Neiging om anderen (ongevraagd) te helpen
- Neiging om overdreven te reageren op conflicten of afwijzing
- Moeite met het verwerken van stress en prikkels
- Behoefte om af te zonderen in een relatie of in een groep
- Moeite met het tonen van behoeften binnen een relatie
- Moeite veilig te voelen en/of te hechten binnen een relatie
Deze symptomen gelden niet voor iedereen met ADHD. Er spelen natuurlijk veel factoren een rol en niet alles kan teruggebracht worden naar het mechanisme van endorfine. Het menselijk lichaam is daar veel te complex voor. Maar duidelijk mag zijn dat de rol van endorfine groot is.
En dat niet alleen, endorfine heeft ook invloed op dopamine.
Verband tussen endorfine en dopamine
Hoe heeft de werking van endorfine invloed op de werking van dopamine?
Endorfine afgifte heeft een directe positieve invloed op de dopamine afgifte. Met als gevolg dat het makkelijker is om in actie te komen. Het grote voordeel van endorfine is de langere werkingsduur. Waar dopamine slechts een paar seconden actief is, kan endorfine tot wel 15 minuten actief zijn. Dus wanneer het endorfine systeem goed werkt, zal er met grote regelmaat dopamine afgegeven worden waardoor de motivatie toe neemt.
Dit verklaart overigens ook waarom het zo belangrijk is om aan de slag te gaan met een taak, ook al heb je er geen zin in. Endorfine wordt pas aangemaakt tijdens het uitvoeren van de taak en zal vervolgens het dopamine systeem opstarten. Handelen komt eerst en motivatie komt pas daarna. Iets wat mensen zonder ADHD regelmatig zullen ervaren, maar voor ADHD’ers met een minder goed werkend endorfine systeem lastig is.
Verder zijn dopamine receptoren verbonden aan endorfine receptoren. Als de één in aantal toe- of afneemt, dan zal de ander ook toe- of afnemen. Dus als je het aantal endorfine receptoren kan laten toe nemen, dan zal ook het aantal dopamine receptoren toe nemen.
Hoe zorg je voor meer endorfine receptoren?
Vooral door overstimulatie van de endorfine receptoren te voorkomen. Overstimulatie zorgt er voor dat de receptoren minder gevoelig worden. De overstimulatie is tenslotte een signaal aan het lichaam dat er meer dan voldoende endorfine binnenkomt. Daardoor zal na langdurige overstimulatie het aantal receptoren ook af nemen. Het gevolg is echter dat je in een vicieuze cirkel terecht komt, waarbij overstimulatie geen overstimulatie meer is. Je hebt een steeds grotere dosis nodig om dezelfde mate van motivatie te hebben. Dit is een beetje te vergelijken met drugs- en alcoholgebruik. Iemand die nooit drinkt zal bij zijn of haar eerste glas al de effecten ervaren. Maar een geoefende drinker (lees alcoholist) heeft meerdere glazen alcohol nodig om hetzelfde effect te krijgen. Bij de ervaren drinker is alcoholresistentie opgetreden. Hetzelfde geldt voor drugs zoals heroïne of cocaïne. De dosis die een verslaafde nodig heeft om zich goed te voelen, zal voor een niet-gebruiker dodelijk zijn.
Zonder die overstimulatie zal je veel minder genieten van activeiten en je ook minder gemotiveerd voelt om aan de slag te gaan.
Overstimulatie gebeurt vooral door stoffen van buiten het lichaam. Deze stoffen werken net als endorfine op de endorfine receptoren. Zoals bijvoorbeeld drugs en bepaalde soorten medicatie. Maar ook “onschuldige” stoffen die we dagelijks binnen krijgen kunnen leiden tot overstimulatie. Zoals bijvoorbeeld stoffen die in brood, melk of suiker zitten. Op het moment dat je de overstimulatie vermindert zal het aantal endorfinereceptoren toenemen. Ook kan je aantal extra maatregelen nemen die er toe leiden dat het aantal endorfine receptoren versneld toe neemt.